"ลูกสาวของแผ่นดิน" คือนักเรียนที่ เข้าอบรมโครงการ “ลูกสาวของแผ่นดินรวมพลังสร้างสังคมไทยใสสะอาด” ของมูลนิธิประเทศไทยใสสะอาด ที่จัดร่วมกับกรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว (สค.) เพื่อถวายเป็นราชสักการะแด่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เนื่องในโอกาสเจริญพระชนมายุ ๖๐ พรรษา และเพื่อส่งเสริมสถานภาพสตรี และยุวสตรี ให้มีส่วนร่วมในการสร้างความสุขและความเสมอภาคในครอบครัว ชุมชน และสังคม ให้มีความเข้มแข็งและยั่งยืนตลอดไป โดยได้ร่วมกันจัดโครงการนี้ มาตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๕๘ ครบทั้ง ๕ ภาค แล้ว แต่ได้ติดตามประเมินผลเพียงภาคเดียวคือ ภาคกลาง ส่วนภาคอื่นๆ ยังไม่ได้ติดตามประเมินผล แต่ก็ดีครับ เพราะการติดตามผลงานใดๆ หากดำเนินการเร็วเกินไป ก็อาจยังไม่ทราบว่า สิ่งที่ได้ขอให้ปฎิบัตินั้น ปฏิบัติอยู่ ยังมีอยู่ หรือไม่ได้ทำอีกต่อไป

        จุดมุ่งหมายหลักการในการติดตามประเมินผลโครงการก็เพื่อเป็นการให้กำลังใจทั้งโรงเรียน ครูและเด็กในการดำเนินการโครงการลูกสาวของแผ่นดินต่อไป หากพบปัญหาใดๆ ก็จะได้นำมาปรับปรุง แก้ไขและพัฒนาให้ดียิ่งขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มูลนิธิได้ตั้งเป้าหมายไว้ว่าต่อไปจะจัดโครงการเพิ่มเติม โดยจะจัด รวม ๓ โครงการ คือ โครงการ “ลูกสาวแผ่นดิน” โครงการ “ลูกชายของแผ่นดิน” และโครงการ “ลูกของแผ่นดิน” ทั้งนี้ เพราะโรงเรียนมัธยมศึกษานั้น มีทั้งโรงเรียนหญิง โรงเรียนชายและโรงเรียนสหศึกษา

        สำหรับการติดตามประเมินผลในปีนี้ มูลนิธิได้กำหนดไว้ ๒ รุ่น คือ รุ่นที่ ๒ และรุ่นที่ ๓ โดยเดินทางไปที่โรงเรียนนั้นๆ โดยตรง ที่จังหวัดขอนแก่นระหว่างวันที่ ๑๓ – ๑๔ มกราคม ๒๕๖๒ และที่จังหวัดเชียงราย ในระหว่างวันที่ ๒๗ – ๒๙ มกราคม ๒๕๖๒ โดยมีคณะกรรมการผู้ติดตามความก้าวหน้าผลการดำเนินงานโครงการ “ลูกสาวของแผ่นดิน รวมพลังสร้างสังคมไทยใสสะอาด” คือ ดร.ศักดิ์พงษ์ หอมหวน ดร.อาทิตย์ บำรุงเอื้อ คุณรัตนา สัยยะนิฐี คุณวาสนา สุทธิเดชานัย และคุณนันทกาญจน์ สวัสดิ์ภักดี รวมทั้งผู้อำนวยการศูนย์เรียนรู้การพัฒนาสตรีในจังหวัดและครอบครัวและผู้อำนวยการศึกษาเขตพื้นที่ในจังหวัดนั้น นั่นเป็นการติดตามประเมินผลที่มีหลักเกณฑ์การติดตามประเมินผลและเป็นไปตามหลักวิชา ส่วนผู้เขียนซึ่งเป็นกรรมการมูลนิธินั้น ได้เดินทางไปด้วย เพื่อเก็บข้อมูลเชิงลึก นำปัญหาและอุปสรรคต่างๆ เสนอมูลนิธิฯ เพื่อพิจารณาปรับปรุงให้ดีขึ้นต่อไป

        สำหรับที่จังหวัดขอนแก่นนั้น ผู้เขียนไปสังเกตการณ์เพียงวันเดียวเพราะติดภารกิจอื่น จึงได้ไปโรงเรียนต่างๆ เพียง ๔ โรง แต่ได้มีโอกาสพูดคุยกับครูและนักเรียนเพียง ๓ โรงเรียน เท่านั้น ขืนอยู่โรงเรียนสุดท้ายก็อาจตกเครื่อง ส่วนที่จังหวัดเชียงรายนั้นได้ไปสังเกตการณ์และได้พูดคุยกับนักเรียนและครู ทั้ง ๙ โรงเรียน สถานที่ตั้งของบางโรงเรียนโดยเฉพาะในจังหวัดเชียงรายนั้นน่าเห็นใจเป็นอย่างยิ่ง เพราะอยู่ห่างไกลตัวเมือง การเดินทางลำบาก เส้นทางที่เดินทางไปบางโรงเรียนนั้น โค้งจากเชียงใหม่ไปอำเภอปายที่ว่าโหดนั้นยังอาย เพราะแม้โค้งจะน้อยกว่าเพราะระยะทางที่ไปสั้นกว่า แต่ก็สูงชันมากกว่า ภูมิหลังของโรงเรียนในจังหวัดขอนแก่นนั้น พ่อแม่เข้าไปทำงานที่กรุงเทพมหานครเป็นส่วนใหญ่ ลูกสาวจึงอาศัยอยู่กับปู่ย่าตายาย ส่วนโรงเรียนในจังหวัดเชียงราย หลายแห่งเป็นโรงเรียนชายแดน นักเรียนเป็นชาวเขาเผ่าต่างๆ และบางโรงเรียนก็ให้การศึกษาสงเคราะห์ โรงเรียนต่างๆ ก็มีหลายประเภท ทั้งโรงเรียนรัฐบาลและโรงเรียนเอกชนชั้นต่ำสุดคือชั้นอนุบาล สูงสุดคือชั้น ม. ๖ หลายโรงเรียนเป็นโรงเรียนขยายโอกาสทางการศึกษา สอนถึงชั้น ม. ๓ เท่านั้น

        โครงการลูกสาวของแผ่นดิน มีนักเรียนเข้ารับการฝึกอบรมโรงเรียนละ ๑๐ คน ซึ่งถือว่าเป็นนักเรียนแกนนำในการดำเนินการต่างๆ ตามเป้าหมายที่มูลนิธิฯ ตั้งไว้ โดยมีครูที่ปรึกษาของโรงเรียนร่วมด้วย ๒ คน มูลนิธิฯ หวังว่านักเรียนแกนนำและครูที่ปรึกษานี้จะช่วยกันขยายผลโดยการสร้างสมาชิกกลุ่ม รวมทั้งสร้างนักเรียนแกนนำขึ้นมาทดแทนนักเรียนที่จบการศึกษาไปแล้ว ทั้งนี้ เพื่อให้โครงการ “ลูกสาวของแผ่นดิน” ยังคงอยู่ที่โรงเรียนดังกล่าวตลอดไป จากการติดตามพบว่าบางโรงมีครูที่ปรึกษาอยู่ทั้ง ๒ คน อยู่เพียง ๑ คน และไม่มีเหลืออยู่แม้แต่คนเดียว ทั้งนี้ เพราะได้เกษียณอายุราชการไปบ้าง โอนย้ายไปอยู่ที่อื่นบ้าง ส่วนนักเรียนแกนนำรุ่น ๑ ที่เข้าอบรมนั้น ได้จบการศึกษาชั้นสูงสุดไปแล้ว ที่ยังอยู่เป็นนักเรียนแกนนำรุ่นที่ ๒ และรุ่นที่ ๓ 

        สิ่งผู้เขียนต้องการทราบก็คือ ครูที่ปรึกษาได้อะไรจากโครงการนี้บ้าง และลูกสาวของแผ่นดินไม่ว่าเป็นแกนนำหรือสมาชิก ได้เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอย่างไรบ้างหลังจากได้เข้าร่วมโครงการนี้ สำหรับครูที่ปรึกษานั้นเมื่อได้เรียนรู้โครงการนี้ได้เปลี่ยนแปลงตัวเอง รู้จักและเข้าใจเด็ก กระตือรือร้นและมีความพอเพียงมากขึ้น ทั้งนี้ ได้นำคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของลูกสาวของแผ่นดินไปสอนลูกๆ ที่บ้านด้วย แฮะๆๆ รายหนึ่งนำไปสอนสามีด้วยครับ นอกจากนั้น นั่งได้พูดคุยกับผู้ปกครองที่มาช่วยให้ความรู้ในการฝึกอาชีพให้นักเรียน เช่น การทอผ้าจากเส้นใยของกัญชงด้วย สิ่งที่ครูที่ปรึกษาได้เห็นความเปลี่ยนแปลงของลูกสาวของแผ่นดินก็คือ มีความอดทนในการทำงาน มีความเป็นผู้นำและมีจิตอาสามากขึ้น สามารถนำความรู้ที่ได้รับไปเผยแพร่ต่อครอบครัวและชุมชนได้

        ส่วนลูกสาวของแผ่นดินนั้น ส่วนใหญ่ยังคงยึดถือคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของลูกสาวของแผ่นดิน ๔ ประการ คือ ดำรงชีวิตพอเพียง กตัญญูรู้คุณ ซื่อสัตย์สุจริต และรับผิดชอบ มีเพียงโรงเรียนเดียวเท่านั้นที่คุณลักษณะดังกล่าวได้เปลี่ยนแปลงไป ทั้งนี้ เพราะครูที่ปรึกษาคนปัจจุบันไม่ได้รับการถ่ายทอดจากครูที่ปรึกษาคนเก่า สำหรับพฤติกรรมต่างๆ ที่ลูกสาวของแผ่นดินได้เปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น ขอสรุปในภาพรวม ได้ดังนี้ มีความกล้า เป็นคำตอบของนักเรียนทุกคน เดิมนั้นเป็นคนขี้อาย ชอบเก็บตัว ไม่กล้าคิด ไม่กล้าพูดไม่กล้าทำ แต่ปัจจุบันมีความกล้าในทุกๆ เรื่อง โดยเฉพาะกล้าแสดงออก ให้เกิดภาวการณ์เป็นผู้นำด้วย ประพฤติตนให้เป็นแบบอย่างแก่นักเรียนอื่น ทั้งเรื่องความประพฤติและความพอเพียง ไม่ซื้อของที่ไม่จำเป็น ไม่ฟุ้งเฟ้อ กินข้าวหมดจานไม่ปล่อยให้เหลือเหมือนที่เคยทำ รู้คุณค่าของชีวิตมากขึ้น เพราะเห็นว่าแม้คนพิการก็ยังสู้เพื่อขีวิต ไม่ขี้เกียจ มีความสนใจและมีความตั้งใจในการศึกษาเล่าเรียนมากขึ้น จากการที่ไม่เคยเอาใจใส่ในเรื่องต่างๆ กลับได้ทำกิจกรรมต่างๆ มีแบบแผน และมีวินัยในตนเองมากขึ้น รวมทั้งรู้จักเก็บออม ได้นำความรู้ที่ได้จากศูนย์เรียนรู้การพัฒนาสตรีและครอบครัว กรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว รวมทั้งที่ได้จากการไปดูศึกษางานตามที่โครงการจัดให้ไปปรับใช้ทั้งที่บ้านและโรงเรียน เช่น ตัดเย็บเสื้อผ้า ทำขนม ขายของ การนวด ปลูกกาแฟ เลี้ยงกบและเลี้ยงไก่ ปลูกผักต่างๆ เช่น ผักบุ้ง ผักคะน้าและผักกาด เป็นต้น ให้ความช่วยเหลือผู้อื่น ทั้งเพื่อนนักเรียน โรงเรียนและชุมชน จากที่เคยเป็นคนเฉยเมย กลับเป็นคนที่ทำตัวให้เป็นประโยชน์ต่อสังคม ช่วยเก็บขยะในโรงเรียน ช่วยปลูกป่า และช่วยทำแนวกันไฟ รวมทั้งมีจิตอาสามากขึ้น เป็นต้น ที่แปลกเป็นพิเศษคือได้รับคำตอบว่าพูดคำหยาบน้อยลง ตอนแรกผู้เขียนงงนะครับ แต่เมื่อได้รับคำตอบก็ชื่นใจ คำตอบก็คือเป็นเพราะสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็นแบบอย่างที่ดี

        นอกจากไปติดตามประเมินโรงเรียนโดยตรงแล้ว ในวันสุดท้ายได้จัดการสัมมนาวิชาการติดตามความก้าวหน้าโครงการ “ลูกสาวของแผ่นดิน รวมพลังสร้างสังคมไทยใสสะอาด” ในแต่ละแห่ง หลังจากการเปิดงานโดยคุณหญิงทิพาวดี เมฆสวรรค์ ประธานมูลนิธิประเทศไทยสะอาดแล้ว ก็มีการมอบบรรยายพิเศษ เรื่อง “ลูกสาวของแผ่นดินที่ดี” โดยคุณหญิงทิพาวดีฯ และอธิบดีกรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว (สค.) สำหรับที่ขอนแก่นนั้นท่านอธิบดี สค. คือคุณเลิศปัญญา บูรณบัณฑิต ติดราชการด่วน จึงไม่ได้ไปร่วมงาน แต่ที่เชียงราย ท่านก็ติดราชการอีก แต่ได้มอบหมายให้คุณสิริวรรณ เย็นตั้ง ผู้อำนวยการกองส่งเสริมความเสมอภาคระหว่างเพศ เป็นผู้แทนไปบรรยาย จากนั้นมีพิธีมอบธง “ลูกสาวของแผ่น” เพื่อนำไปใช้เมื่อไปทำกิจกรรม แล้วถ่ายภาพร่วมกัน ในขณะที่คุณหญิงทิพาวดีฯ และกรรมการมูลนิธิฯ ได้เดินชมนิทรรศการของโรงเรียนทั้ง ๙ โรง โดยในระหว่างนั้น ก็มีการอภิปราย เรื่อง “ทบทวนการดำเนินงานโครงการ “ลูกสาวของแผ่นดิน รวมพลังสร้างสังคมไทยใสสะอาด” โดยคุณรัตนา สัยยะนิฐี และคุณวาสนา สุทธิเดชานัย ต่อด้วยโรงเรียนต่างๆ ได้นำเสนอผลการดำเนินงานการขับเคลื่อนกิจกรรมตามโครงการ “ลูกสาวของแผ่นดิน รวมพลังสร้างสังคมไทยใสสะอาด” โรงเรียนละ ๑๕ นาที เพื่อโรงเรียนอื่นได้ทราบผลการขับเคลื่อนด้วย

        หลังจากนั้น ก็เป็นการประกาศรางวัล โดยคุณหญิงทิพาวดี เมฆสวรรค์ ประธานมูลนิธิประเทศไทยสะอาด เป็นผู้มอบรางวัล สำหรับโรงเรียนที่ได้รับรางวัล มีดังนี้  โรงเรียนที่ได้รับรางวัลชนะเลิศของจังหวัดขอนแก่นคือโรงเรียนหนองเรือวิทยา รางวัลรองชนะเลิศอันดับ ๑ คือโรงเรียนศรีกระนวน และรางวัลรองชนะเลิศอันดับ ๒ คือโรงเรียนพล โรงเรียนที่ได้รับรางวัลชนะเลิศในจังหวัดเชียงราย คือ โรงเรียนบ้านแซววิทยาคม อำเภอเชียงแสน รางวัลรองชนะเลิศอันดับ ๑ คือโรงเรียนศึกษาสงเคราะห์แม่จัน และรางวัลรองชนะเลิศอันดับ ๒ คือ โรงเรียนองค์การบริหารส่วนตำบลทรายขาว บ้านท่าฮ่อ

        กล่าวโดยสรุปก็คือ ผู้เขียนประทับใจและดีใจที่นักเรียนที่เข้าร่วมในโครงการลูกสาวของแผ่นดินของมูลนิธิประเทศไทยใสสะอาด ได้เป็นคนดี และนักเรียนทั้งหลายเหล่านี้จะเป็นกำลังสำคัญของประเทศชาติในอนาคต ที่สำคัญที่สุดก็คือโครงการลูกสาวของแผ่นดินจะยืนยงคงอยู่กับโรงเรียนตลอดไปหรือไม่และจะสามารถสร้างคนดีได้เพิ่มขึ้นอีกมากน้อยแค่ไหน ขึ้นอยู่กับผู้บริหารของโรงเรียนเป็นสำคัญ แม้ว่าผู้บริหารโรงเรียนจะเปลี่ยนแปลงบ่อยและโรงเรียนมีโครงการหลายโครงการ แต่อยากฝากผู้บริหารโรงเรียนทุกท่านได้โปรดให้ความสนใจโครงการนี้ ประทับใจผู้อำนวยการโรงเรียนท่านหนึ่งที่เพิ่งย้ายมารับตำแหน่งก่อนที่คณะกรรมการฯ จะเข้าไปติดตามประเมินผลเพียง ๓ เดือน เท่านั้น แต่เมื่อทราบเรื่องโครงการนี้ ก็ให้เดินหน้าเต็มตัวแล้วลูกสาวทุกคนของโรงเรียนที่เข้าร่วมโคงการทุกแห่งก็จะเป็นคนดี ดำรงชีวิตพอเพียง กตัญญูรู้คุณ ซื่อสัตย์สุจริต และรับผิดชอบ ตามคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของลูกสาวของแผ่นดิน ตามที่มูลนิธิประเทศไทยใสสะอาดได้ตั้งไว้ต่อไป

พุธทรัพย์ มณีศรี